U SLOVENSKOJ I SRPSKOJ MITOLOGIJI VUK JE NAJZASTUPLJENIJA ŽIVOTINJA I ZAUZIMA CENTRALNO MESTO

Mi o vuku, a vuk… svuda oko nas. Životinja koja je možda najzastupljenija u mitologijama i verovanjima evroazijskih naroda, prisutna je tu mnogo pre nego što je čovek počeo da zapisuje svoju istoriju. Gotovo da nema folklora u kojem ovaj bliski rođak psa nema svoje mesto, na prostorima koje inače nastanjuje, pa je kult ove životinje pored evroazijskih prostora, veoma zastupljen i među starosedeocima Severne Amerika.

Njegova priroda predatora i verovatno velike muke koje su naši preci imali s njim, doveli su do uspostavljanja vuka kao dela sistema verovanja drevnih naroda. Naročito je na prostorima Starog kontinenta zastupljen u folkloru Slovena i germanskih naroda, a naročito skandinavskih. Međutim, njegov kult ipak prednjači u slovenskoj mitologiji, a naročito srpskoj.

Predak i srodnik

– Za Srbina se, na primer, kaže da je vuk i to je sasvim na mestu, utoliko što je vuk mitski srodnik i predak srpskog naroda, odnosno mitski predstavnik srpskog naroda – zapisao je davno naš najveći etnolog Veselin Čajkanović.

Ovakvo verovanje dovelo je do toga da je vuk uticao na srpsku kolektivnu svest do te mere da je naziv ove životinje najzastupljeniji u našim imenima, i samo je reč “slava” bila koren većem broju imena i prezimena kod Srba. Ovo datira još od pre pokrštavanja Srba, a i dan-danas je veoma zastupljeno i popularno ime na ovim prostorima. Kako je u verovanjima naših predaka vuk bio totemska životinja, imao je veoma veliki duhovni značaj, pa je tako duboko ukorenjen u našoj svesti i verovanjima.

Međutim, njegova simbolika u našoj mitologiji je prepuna kontradikcije. S jedne strane, stari Srbi su se uzdali u njegovu moć i snagu, ali su je se istovremeno i plašili, do te mere da njegovo ime nije smelo biti izgovoreno. Kasnije je očigledno ovo verovanje zamrlo pošto je davanjem “vučijih” imena deci magijski prenošena snaga za opstankom, jer se smatralo da će uz vučiju zaštitu dete uspeti da preživi sve nedaće, ojačati i odrasti zdravo.

Jak, nesputan karakter, potreba za slobodom, nepokornost, nepokolebljivost, snalažljivost i superiorna inteligencija samo su moderan način da se opišu sve osobine koje su pridavane vukovima, kao i onima koji nose njihovo ime. Značaj vuka u srpskoj i slovenskoj baštini je toliko veliki, da su ondašnji neprijatelji naših predaka strahovali da Sloveni imaju i moć da i sami postanu vuci.

Drevno božanstvo Dažbog, kojeg Čajkanović smatra vrhovnim bogom Srba, za svoj životinjski aspekt ima belog hromog vuka, čija boja simbolizuje povezanost sa svetom duhova, a ne, kako pojedini smatraju, da predstavlja karakteristike polarnog vuka, što bi moglo da znači da se pradomovina Slovena nalazila mnogo severnije nego što se misli. Ponekad je beli vuk predstavljen kao Dažbogov pratilac.

Pratioci svetog Save

Dolaskom hrišćanstva, Dažbog je postao Hromi Daba, jer je jak kult koji ga je okruživao morao biti iskorenjen, kako bi se napravilo mesta za usađivanje nove religije. Međutim, pojedini autori smatraju da su u kasnijem hrišćanstvu, Dažbogove osobine prenete na Svetog Savu, jer se svetitelj ostao upamćen i kao vučiji pastir.

– U našoj narodnoj tradiciji vuci su, inače, stalni pratioci Svetoga Save, njegovi hrtovi ili kerovi, kao što su, u germanskoj mitologiji, vuci hrtovi Vodanovi (Odinovi, prim. aut.). Odnosi između Svetoga Save i vuka intimni su i prijateljski: Sveti Sava naziva vuka drugom, i još mu daje blagoslov da uvek može izabrati najbolju ovcu. Očevidno je, dakle, da je veza između Svetoga Save i vukova vrlo čvrsta, i da za nju moraju postojati naročiti razlozi – rekao je svojevremeno Veselin Čajkanović.

– Jasno je da je Sveti Sava, prema starinskim shvatanjima srpskog naroda, zaštitno božanstvo vukova, ili “vučji pastir”; a to znači, drugim rečima, da je u srpskom paganizmu postojalo vučije božanstvo, čije su funkcije prenesene docnije na Svetoga Savu.

Osim imena, danas imamo i ostatke verovanja u drugim vidovima. Tako su Mratinci posvećeni vuku, a do ne tako davno oko Božića se u nekim krajevima Srbije spremala i “vučija večera”. Kada bi bila spremna, jedan član porodice bi je odnosio na raskršće (još jedan kult neraskidivo vezan za srpski folklor). Obično bi to bilo neko od dece i, nakon što bi ostavilo hranu, vraćalo bi se kući bez osvrtanja. Ovo je tipičan žrtveni ritual, gde “večera” treba da umilostivi i smiri vuka, kako tokom zime ne bi pustošio sela.

Značaj vuka u srpskoj tradiciji mogao bi da se svede na jednu rečenicu, koja je mnogo puta mogla u prošlosti da se čuje po našim selima. Rođenje deteta u selu bi se objavljivalo uzvikom “rodila vučica vuka”, a majke su svojim novorođenčadima pevale uspavanku “Nini sine, vuče i bauče, vučica te u gori rodila”.

M. Milosavljević