FENOMENI
NEOBIČNE PRIRODNE POJAVE KOJE I DANAS ZBUNJUJU I OBIČNE LJUDE I NAUČNIKE
Naučnici su šezdesetih godina prošlog veka prvi put primetili da se na pojedinim delovima dna Severnog i Južnog ledenog okeana s vremena na vreme zalede i uginu morske zvezde, ježevi, školjke…, kao i biljne vrste. A samo nekoliko metara dalje nastavljaju nesmetano da žive. Pomnim posmatranjem zaključili su da su glavni krivci tome ledenice koje se sa površine zaleđenog mora “spuštaju” do dna. Zbog fatalnog efekta na faunu i floru, ovu pojavu nazvali su “ledeni prsti smrti”.
U početku nisu mogli da odgonetnu šta uzrokuje nastanak ovih “ledenih prstiju”, ali su posle brojnih istraživanja, ipak, došli do zaključka da su uzrok velike razlike između temprature spoljašnjeg vazduha (oko minus 20 stepeni C) i morske vode (oko minus dva stepena). U tim uslovima, voda pri površini brzo postaje led i “ispušta” višak soli, pa se u nižim slojevima stvaraju “rezervoari” vode sa izuzetno visokim salinitetom. S obzirom na to da je teža od okoline, ona se u obliku stuba spušta ka dnu, ledi i stvara sunđerastu masu, isprepletenu mrežom ledenih kanala. Kad dosegne dno, počinje da se širi i seje smrt među živim svetom.
Srećna okolnost je što je ova pojava relativno retka i ovi “prsti smrti” su krhke građe tako da najmanji dodir ili kretanje morske vode mogu da ih pretvore u prah, pa bitnije ne utiču na brojnost faune i flore u ovim okeanima.
Cvetovi od kristala
U poređenju sa “prstima smrti”, tvorevine poznate kao ledeni cvetovi su, bar na prvi pogled, potpuno bezazleni. Reč je o kristalnim strukturama od nekoliko centimetara na tek formiranom ledu bara, jezera i mora. Naučnici tu pojavu objašnjavaju time što voda iz čvrstog agregatnog stanja, bez prethodnog prelaska u tečno, postaje vlagom prezasićena para, a zahvaljujući velikoj temperaturnoj razlici naglo se hladi i kondenzuje i stvaraju se kristali koji podsećaju na cvetove.
Za stvaranje ledenih cvetova neophodno da se steknu određeni prirodni uslovi – da je temperatura vazduha niža od minus 20 stepeni C, leda oko nula stepeni C i da duva vetar po površini leda koji stvara sloj vazduha prezasićenog vlagom. Kad je reč o morima, u ledenim kristalima deponuje se i so u obliku aerosola, pa cvetovi imaju oko četiri puta veći salinitet od vode. Ledeni cvetovi, inače, kratko traju, jer “uspevaju” samo na tankoj površini leda, a čim se njegova debljina poveća, i temperatura se izjednačava sa spoljašnjom pa cvetovi nestaju.
To što ledeni cvetovi ne ugrožavaju živi svet kao ledeni prsti smrti, ne znači da nisu štetni za okolinu. Naučnici upozoravaju da ledeno cveće može negativno da utiče na atmosferu, jer, kako ističu, sunčevi zraci u njima pokreću oslobađanje velike količine jedinjenja broma i formaldehida koji narušavaju ozonski omotač. Za sada nauka ne može precizno da utvrdi u kojoj meri ova pojava negativno utiče na zaštitini sloj oko naše planete, ali će istraživanja koja su u toku to preciznije da pokažu.
Eukaliptus kao duga
U tropskim kišnim šumama severne hemisfere, na Filipinima gde mu je postojbina, ali i na Novoj Gvineji, na Havajima, pa čak i u južnim delovima Floride, uspeva manje poznata vrste eukaliptusa (Eucaliptus deglupta). Kora ovog drveta izgleda kao da su je oslikali impresionisti, a ne priroda. Između ostalog i zbog toga ga i nazivaju duginim eukaliptusom.
Ovo drvo ima glatku koru sastavljenu od brojnih slojeva različitih boja koja zavise od starosti, godišnjeg doba… i, što je karakteristično, neravnomerno se ljušti. Mlada kora je svetlozelena, s vremenom poprima tamnu nijansu te boje, zatim plavu, žutu, ljubičastu, narandžastu sa tamnocrvenim nijansama, tamnosmeđu… Biolozi smatraju da je reč o prirodnoj kamuflaži kojom se drvo štiti od insekata i životinja koje bi mogle da mu naude. Ne napadaju ga štetočine i tamo gde se gaji, raste i bez upotrebe hemijskih sredstava za zaštitu.
Karakteristika ove vrste eukaliptusa je da, za razliku od rođaka, ne sadrži etarsko ulje, godišnje izraste od 2,5 do 3 m tako da u postojbini dosegne visinu od 70 metara. Bez obzira na interesantan i monumentalan izgled ovo drvo se, nažalost, najčešće koristi za proizvodnju papira.
Dine “kompozitori”
Pojavu da se s vremena na vreme iz pustinja širom planete čuju kraći ili duži, jasni ili potmuli, tihi ili veoma prodorni zvuci i prostiru kilometrima unokolo naučnici su nazivali “pevajući pesak”. Da je kotrljanje zrna peska dinom i njihovo sudaranje najverovatniji uzrok ovog prirodnog fenomena naučnici su odmah prihvatili, ali nisu znali da objasne kako zvuci nastaju i zbog čega mogu daleko da se čuju. Tim pre što su pojedinačni sudari zrna peska gotovo nečujni.
Neki su korišćenjem najsavremenijih mernih instrumenata došli do zaključka da zvuci proizilaze iz različitih seizmičkih talasa izazvanih pomeranjem peska koji putuju brzo i linearno po površini ili po unutrašnjosti dine. Da bi do toga došlo, tvrde oni, pesak mora da bude vrlo suv, a zrna bogata silicijumom i prečnika do 0,1 do 0,5 milimetara. Ima i onih koji smatraju da je neophodno da se pesak na suncu zagreje na više od pedeset stepeni, da ga pokrene vetar i to proizvodi zvuk. Što je pesak topliji, to je zvuk više frekvencije a što ga je više, zvuk je jači. Ima i onih koji smatraju da je uzrok nastajanja zvukova u pustinji različito naelektrisanje zrna peska koje nastaje trenjem, pa se zrna ili privlače ili odbijaju što stvara različite vazdušne i zvučne vibracije.
Pitanja bez odgovora
Sve ove pretpostavke, međutim, dovedene se u sumnju i ostala je misterija zašto se iz pustinja čuju zvuci kad je Melani Hunt, profesor Kalifornijskog institute za tehnologiju, radarskim analizama pokazala da se zvuci čuju i kad pesak prestane da se kreće! Dilema je, takođe, zašto naizgled iste dine “sviraju” drugačiju melodiju? Pojedinci su tvrdili da veličina zrna peska utiče na visinu zvuka koji se čuje. U prilog takvom mišljenju išli su rezultati istraživanja koji su pokazali da zrna peska, gotovo iste veličine od oko 160 mikrona, u Maroku stvaraju jednolične zvuke stabilne frekvencije od 105 Hz, dok oni iz omanskih dina proizvode višeglasne tonove u rasponu od 90 do 150 Hz, jer su zrna peska različite veličine – od 150 do 300 mikrona. Još jedan dokaz ove tvrdnje bio je i podatak da prosejan pesak do veličine od 200 do 250 mikrona i u Maroku i u Omanu stvara isti zvuk. Pokazalo se i da svaka pustinja ima posebnu akustiku. Na primer, zvuci iz afričke pustinje imaju višu frekvenciju nego oni u pustinjama Sjedinjenih Država.
Karlo Kubiček
