VELIKO RATNO OSTRVO, SMEŠTENO IZMEĐU BEOGRADSKE TVRĐAVE I ZEMUNSKOG SREDNJOVEKOVNOG UTVRĐENJA, NEPONOVLJIV DRAGULJ PRIRODE

Ove godine navršavaju se tri decenije otkako je naš čuveni režiser Petar Lalović snimio i objavio svoje, sada već legendarno filmsko delo, “Svet koji nestaje”.

To ostvarenje izazvalo je dosta reakcija u to doba i poslužilo kao jedno od prvih “otvaranja očiju” za, do tada, uglavnom nesvesnu javnost, kada je u pitanju očuvanje životne sredine. Međutim, još jedan film sa sličnom temom usledio je dugo nakon toga – “Beogradska oaza”. Završen je 2011. i čuvenom autoru beše 200. film po redu.

Kadrovi su zabeleženi na Velikom ratnom ostrvu, jednom od dragulja prestonice, postavljenom na samom ušću dveju reka. Na samo 600 metara od grada, Veliko i Malo ratno ostrvo predstavljaju jedinstvenu geološku i morfološku tvorevinu nastalu od podvodnog spruda koji je “izronio” tokom 16. veka. Površinski slojevi ada su aluvijalne naslage reke Dunav. Bujnu vegetaciju grade vodene i močvarne zajednice, kao i zajednice poplavnih šuma bele vrbe, bademaste vrbe, krte vrbe, crne topole, zelenog jasena i bagremca.

Ime duguje istoriji

Bujna vegetacija i postojanje većih vodenih površina omogućava da se ovde hrani, gnezdi i razmnožava veći broj ptica od međunarodnog značaja – patka pupčanica, patka crnka, žuta pliska, mali gnjurac, žuta čaplja…

Mnoge vrste riba u periodu mresta zalaze u privremeno oformljene ili stalne bare na samom ostrvu ili u njegovom priobalju, koje je bogato vodenom i ritskom vegetacijom.

– Zaštićeno prirodno dobro “Veliko Ratno ostrvo” je predeo izuzetnih odlika i zajednički naziv za dve rečne ade (Veliko i Malo Ratno ostrvo), koje čini jedinstvenu geološku tvorevinu, smeštenu između 1172. i 1169. km toka Dunava – kažu u JKP “Zelenilo Beograd”. – Prirodno dobro je zaštićeno 2005. godine i čini ga i svaka druga površina tla Velikog i Malog Ratnog ostrva koja se, pri najnižem stanju vodostaja, nalazi iznad nivoa reke, kao i svi sprudovi koji mogu da se jave usled dejstva vodenih struja i promena u vegetaciji ili kao posledica nanosa, a povezani su sa adama.

U “Zelenilu” ističu da je Veliko Ratno ostrvo površine od oko 211 ha i predstavlja neponovljiv element prirode u centru Beograda, smešten između dva istorijska jezgra, beogradske tvrđave i zemunskog srednjovekovnog utvrđenja.

I ime duguje istoriji. Nije teško pretpostaviti zašto je naziv baš takav, kada se zna da je Beograd nebrojeno puta kroz vekove bio plen ratnih pohoda.

– Pojava ostrva je prvi put zabeležena u 16. veku, kao mali peščani sprud koji je kasnije podeljen vodenim kanalom u pravcu vodotoka Dunava – kažu u “Zelenilu”. – Kao što je menjalo oblik, tako je Ratno ostrvo menjalo i imena. Najstariji naziv mu je bio Dunavsko ostrvo, zatim Cigansko ostrvo, a tek krajem 18. veka, na planovima se pojavljuje ada odvojena u tri dela, sa nazivom Ratno ostrvo. Posle Prvog svetskog rata, kad su ostrva izgubila vojni značaj, Malo ratno ostrvo je nazvano “Konjska ada”, a Veliko Ratno ostrvo se zvalo “Sirotinjsko ostrvo”.

Pribežište za ptice

Tokom opsade Beograda 1521. godine, Turci su napade započinjali odatle. Tri veka kasnije, 1806. godine, Karađorđevi ustanici su odavde topovima gađali Kalemegdan, a 1915. u iste svrhe su ga koristili i Austrougari.

– Veliko i Malo Ratno ostrvo, među očuvanim vlažnim staništima koja se nalaze u Beogradu, imaju najveću raznovrsnost u brojnosti životinjskih vrsta, posebno ptica, i biljnih vrsta vezanih za močvarna staništa – objašnjavaju u JKP “Zelenilo Beograd”. – Na Ratnom ostrvu i oko njega se sreće 185 vrsta ptica, svrstanih u 45 familija i 17 redova. Na Velikom Ratnom ostrvu 77 vrsta ptica se gnezdi, od kojih su 52 stanarice, a 25 selice. Rezultati istraživanja pokazuju da ovaj prostor predstavlja tačku najvećeg biodiverziteta na teritoriji Beograda, kada je reč o ornitofauni. Na Dunavu, uz ostrvo u zimskom periodu, pojedine severne vrste ptica močvarica zimuju i to je jedina prilika da se vide u Srbiji. Veliko Ratno ostrvo, okruženo Savom i Dunavom, omogućava boravak ptica tokom cele godine. Rečni tokovi predstavljaju puteve kojim ptice migriraju. Zimi ostaju nezamrznuti i predstavljaju pribežište za boravak u nepovoljnom periodu godine – ističu naši sagovornici.

Područja Velikog i Malog Ratnog ostrva, iako se radi o relativno malom prostoru, mogu se definisati kao oblasti od značaja za zaštitu životne sredine i kulturno-istorijskog nasleđa, a naročito za očuvanje biodiverziteta, jer se u njemu sreću osetljivi i kompleksni ekosistemi i sačuvana su područja značajna za vrste i životne zajednice koje ga naseljavaju, a imaju veliku ulogu i u održavanju biološke raznovrsnosti šireg područja priobalja i samog grada.

Belorepan

Orao belorepan (Haliaeetus albicilla) naseljava centralnu i jugoistočnu Evropu i severne i umerene pojaseve Azije sve do Japana. Nastanjuje primorja, priobalja većih vodotokova, jezera i druga vodena staništa. Najbrojnije populacije se gnezde u Gornjem Podunavlju i Bosutskim šumama na Savi. Okolinu Beograda naseljava čak pet gnezdećih parova, a od prošle godine, na YouTube se mogu direktno posmatrati doživljaji jednog para, koji se gnezdi na Velikom ratnom ostrvu.

Nema prirodne neprijatelje. Ovaj orao je indikator zdrave sredine i prvi reaguje na povećanje zagađenja u staništu. Negativan uticaj čoveka na staništa ove vrste uticao je na smanjenje evropske populacije belorepana. Strogo je zaštićena vrsta u Srbiji. Broj gnezdećih parova je oko 90.

Najbolja lokacija za posmatranje leta ove veličanstvene ptice je potez kod Ušća i između Ratnog ostrva i sportskog centra Milan Gale Muškatirović. Nekada se može videti kako kruži visoko iznad samog Trga Republike.

Zaštita

Za ukupnu površinu Velikog ratnog ostrva, kategorisanog kao značajno prirodno dobro, utvrđene su tri zone sa različitim režimom zaštite.

Zona zaštite prirode (režim zaštite I stepena) ima karakter specijalnog rezervata prirode i obuhvata Malo ratno ostrvo u celini, zonu priobalja Velikog ratnog ostrva, šumski kompleks, vlažna područja unutar Velikog ratnog ostrva i vodene površine oko Malog ratnog ostrva.

Zona rekreacije (režim zaštite II stepena) obuhvata unutrašnje delove Velikog ratnog ostrva, nekadašnje obradive površine koje se i sada koriste na taj način, livadske površine priobalja prema Dunavcu, koje su delimično zauzete bespravno izgrađenim objektima, kao i lokaciju javnog pristana sa kontrolisanom javnom saobraćajnicom i zaštitnom zonom u širini od 10 m koja povezuje ovu lokaciju sa plažom Lido.

Treća zona – zona turizma obuhvata plažu Lido sa planiranim proširenjem gde se mogu organizovati turističko – rekreativna ponuda i novi sadržaji.

Osim ovih režima zaštite, primenjuju se i oblici zaštite utvrđeni zakonom i drugim propisima kojim se uređuje upravljanje međunarodnim plovnim putevima, zaštita vodosnabdevanja i vodoprivrednih objekata, zaštita močvarnih područja, kao i zaštita lovnih i ribolovnih rezervata.

Pored ovoga, Beogradska oaza je i “Značajno područje za ptice IBA (Important Bird Areas)” i deo je Evropske mreže zaštićenih prirodnih dobara, “Smaragdno područje” (Emerald Area).

M. Milosavljević